Historia produkcji świń w Polsce sięga wielowiekowych tradycji. Doceniając walory odżywcze mięsa wieprzowego już w XVIII wieku starano się stworzyć świniom takie warunki odchowu, aby w miarę szybko uzyskiwać od nich jak największą ilość mięsa. Dla porównania, przy systemie odchowu pastwiskowego świnie uzyskiwały masę ciała 80-90 kg w ciągu 2 lat życia. Teraz osiągają tę masę w niecałe 5 miesięcy życia. Na przełomie XIX/XX w.  rozpoczęto hodowlę coraz bardziej szlachetnych ras. Początek wieku XX to znaczny rozwój produkcji mięsa wieprzowego na terenie wszystkich zaborów naszego kraju a dalsze jej udoskonalanie prowadzono w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej rozpoczęto odbudowywanie pogłowia świń uszlachetniając krajowe rasy przez import wysokowartościowych osobników z zagranicy, jak również przez właściwie prowadzoną selekcje. Pozwoliło to na zbudowanie w naszym kraju jednego z największych rynków produkcji mięsa wieprzowego w Europie, który dopiero w ostatnich latach uległ pewnemu ograniczeniu.

W Polsce hodowla świń prowadzona jest przez Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS. Realizowany przez ten związek Krajowy Program Hodowlany opiera się na wypracowanych metodach oceny zwierząt, uwzgledniających ocenę użytkowości rozpłodowej oraz ocenę użytkowości tucznej i rzeźnej. W oparciu o wyniki tych ocen dokonuje się w stadach hodowlanych wyboru najlepszych osobników i planuje dobór osobników męskich i żeńskich do kojarzenia celem otrzymania jak najwybitniejszego potomstwa. W ten sposób prowadzona jest praca hodowlana mająca na celu doskonalenie ras. Hodowla krajowa ma jednak przede wszystkim za zadanie produkować materiał hodowlany dla chlewni i ferm produkcyjnych. W tym celu opracowany został program krzyżowania międzyrasowego. Polega on na produkcji przez fermy hodowlane komponentów matecznych i ojcowskich, które zastosowane w fermach produkcyjnych pozwalają na efektywną produkcję tuczników.

W Polsce mamy dwie rasy, które przydatne są jako komponenty mateczne do produkcji tuczników. To wielka biała polska i polska biała zwisłoucha. Są to zdecydowanie najliczniejsze rasy w Polsce. W tych rasach prace prowadzone są przede wszystkim w kierunku wysokiej płodności i plenności loch, liczby sutek oraz dobrych przyrostów dziennych i właściwego wykorzystania paszy, jak również w kierunku dobrej mięsności
i jakości mięsa.

Natomiast komponenty ojcowskie produkowane są w oparciu o rasy duroc, pietrain, hampshire czy linię 990. Doskonalone są one w kierunku wysokich przyrostów dziennych masy ciała, dobrego wykorzystania paszy na 1 kg przyrostu, jak najwyższej zawartości mięsa w tuszy, dobrej jakości mięsa. Pod uwagę brana jest także ich płodność i plenność.

Chlewnie i fermy towarowe produkują tuczniki, które są potomstwem loch rasy matecznej lub loch mieszańców ras matecznych i knurów ras ojcowskich (lub mieszańców 2 ras ojcowskich).

          Rasy mateczne wykorzystywane w programie krzyżowania:

1.      Wielka biała polska

Powstała w oparciu o pierwszą oficjalnie uznaną rasę polską w 1936 r. wielką białą pomorską i wielką białą angielska opartą na imporcie zwierząt z Anglii. Prowadzona po II wojnie światowej praca hodowlana doprowadziła do dużego wyrównania obu ras, co pozwoliło na podjęcie decyzji w 1956 r. o połączeniu obu ras i nadaniu jej nazwy wielkiej białej. Ponieważ wkład wielu krajowych hodowców był tu znaczny i wytworzona rasa charakteryzowała się pewnymi specyficznymi cechami użytkowymi, postanowiono w 1962 r. nazwać ją wielką białą polską. Są to świnie o białym umaszczeniu, harmonijnej zwartej budowie ciała, oraz bardzo mocnych nogach. Tułów o prostym, równym grzbiecie z wyraźnie zaznaczoną szynką. Głowa o lekko wklęsłym profilu i ostro zakończonych, stojących uszach. Lochy tej rasy mają dużą zdolność do rodzenia licznych miotów (10-16 prosiąt), a co ważne są troskliwymi matkami, odchowując zdrowe i wyrośnięte prosięta.

 2.      Polska biała zwisłoucha

Rasa ta powstała głównie w oparciu o zaimportowane świnie rasy niemieckiej uszlachetnionej jak i szwedzką zwisłouchą oraz liczny import świń w tym typie z innych krajów. Prowadzenie hodowli tej rasy w Polsce pozwoliło na uzyskanie osobników o ujednoliconej charakterystyce. Oficjalnie jako rasę polską białą zwisłouchą uznano ją w roku 1962. Przede wszystkim to świnie, które charakteryzują się bardzo dobrą użytkowością rozpłodową (do 14-16 prosiąt w miocie). Zwierzęta wyłącznie o umaszczeniu białym. Ich cechą rozpoznawalną jest długi tułów oraz proporcjonalnie zbudowana głowa z dość dużymi zwisającymi uszami. Ostatnie lata pracy hodowlanej pozwoliły na uzyskanie bardzo wyraźnie rozbudowanej szynki. Cechują się bardzo dobrym, a czasami wybitnym umięśnieniem, jak również dobrymi wskaźnikami przyrostowymi oraz dobrym wykorzystaniem paszy.

          Rasy ojcowskie tworzone były w Polsce głównie w oparciu o import zwierząt z krajów Europy Zachodniej. Obecnie w programach krzyżowania wykorzystuje się następujące rasy:

1.      Duroc ? rasa świń wytworzona w USA. Umaszczenie czerwonobrązowe do ciemnobrązowego, grzbiet wygięty, mocny tułów osadzony na mocnych nogach. Głowa raczej mała, z charakterystycznymi uszami zwisającymi do przodu. Zwierzęta tej rasy mają dużą zdolność adaptacji do warunków środowiskowych. Zaletą ich jest wysoka jakość mięsa, a szczególnie bardzo dobre jego walory smakowe.

2.      Pietrain ? świnie tej rasy sprowadzone zostały do Polski z krajów Europy Zachodniej (głównie z Niemiec). Zwierzęta te mają łaciate umaszczenie. Tułów średniej wielkości, nogi krótkie i delikatne. Cechą charakterystyczną jest mocno rozbudowana szynka zadnia, przez to często określa się je jako świnie o 4 szynkach. Jest to jedyna rasa w Polsce o tak wybitnej mięsności. Wadą ich jest gorsza jakość mięsa.

3.      Hampshire ? rasa ta obecnie zanika w Polsce. Świnie oładnym czarnym umaszczeniu z białym pasem w okolicach łopatki. Bardzo dobre parametry mięsności. Niestety mięso tych świń obciążone jest wadą powodującą tzw. kwaśność mięsa, co obniża jego wartość kulinarną.

4.        W Polsce wyprodukowaliśmy także własną linię świń, która jest cennym komponentem ojcowskim w krzyżowaniu. Linia 990 charakteryzuje się zróżnicowanym umaszczeniem, często łaciatym. Osobniki męskie przekazują na swe potomstwo bardzo dobre tempo wzrostu oraz wysoką mięsność.

W Polsce prowadzona jest również hodowla ras rodzimych, które zostały objęte Programem Ochrony Zasobów Genetycznych. Ma ona na celu zachowanie cennych genów, które w przyszłości mogą być wykorzystane w hodowli.

1.      Puławska

Rasa ta jest najstarszą hodowlaną w naszym kraju. Pierwotnie nazywała się świnią gołębską i ukierunkowywana była w typie tłuszczowo-mięsnym. Ponieważ jej hodowla rozwijała się szczególnie w rejonie Puław, po wojnie nadano jej nazwę rasy puławskiej. Są to osobniki o zróżnicowanym łaciatym umaszczeniu. Tułów o średnim kalibrze, szeroki grzbiet ale osadzony na mocnych, niezbyt wysokich nogach. Głowa nieduża, a uszy stojące
i pochylone do przodu. To rasa świń o bardzo dobrej mleczności i dużej troskliwości matek. Mięso tych świń cechuje wysoka jakość o bardzo dobrych walorach smakowych.

2.      Złotnicka pstra i złotnicka biała

Rasy te powstały w wyniku prac hodowlanych nad osobnikami, które przywędrowały do kraju wraz z imigrantami z kresów wschodnich Polski przedwojennej. Zwierzęta posiadają wiele cech budowy charakterystycznych dla ras prymitywnych. Rasa złotnicka biała umaszczona jest w kolorze białym z czasem zdarzającymi się ciemnymi plamkami.
A złotnicka pstra ma umaszczenie łaciate. Matki ras złotnickich to troskliwe opiekunki, bardzo dobrze odchowujące prosięta. Zaletą tych ras jest specyficzna jakość mięsa, co pozwala między innymi na produkcję wyrobów tradycyjnych długo dojrzewających.

Autor artykułu:

dr hab. Robert Eckert,

Instytut Zootechniki PIB.